1. Գրել հանուն...  

-Թվում է՝ պարզորեն մի քանի թվարկում կանես, և կարձանագրես այդ հանուններն ու վերջ: Այնինչ, 21-րդ դարի գրողի համար բավականին բարդ ու տարողունակ մի հարցադրում է: Չէ՞ որ ամեն բան ասված է և ասված է բոլոր ձևերով: Բոլոր հանուններն էլ, կարծես, սպառել են իրենց կենսունակությունը, որոնց համար երբևէ բանաստեղծները գրիչ են վերցրել: Ուրեմն աշխարհի ու մարդկության կյանքի բովանդակ անցյալի պատմական փորձն ու գիտելիքը կուտակած մերօրյա գրողը հանուն ինչի պիտի ինքնակամ մտնի սիզիփոսյան «լծի» տակ: Պարանոյիկ մի պատասխան է պտտվում հիմա գլխումս՝ հանուն ՈՉՆՉԻ: 

… Ինչ որ պիտի ասեմ հիմա, հիպոթետիկ զառանցանքներ համարեք: 

Բոլորը տեսնում են, որ օբյեկտիվորեն պաթոսը մեռել կամ հոգեվարքում է մեր ժամանակներում: Աշխարհը մի ոտքով մահվան, մի ոտքով՝ հավերժության ու տիեզերական չափումների ծիրն է բռնել: Հասկանո՞ւմ եք, հայրենիքներն ու ժողովուրդների ճակատագրերը՝ որպես բացարձակ սուբստանցներ, տրորվում են այս բանուկ՝ ազգերի մահից մինչև տիեզերական հավերժություն ճանապարհին: Մեր աչքի առաջ բացահայտ փոխվում է մարդու հոգեհուզական ու մտածական ներաշխարհը. մեզնից ծնվածն արդեն «մեզնից» չէ: Ուզում ես գոռալ, ճղվել, պայթել, ասելով՝ մա՛րդ, ետ արի՛, արի՛ միասին խոսենք հայրենիքներից, խոսենք մարդու մանկությունից, ձիերի վարգից, գիշատիչների բնազդներից, պատերազմների գարշանքից, վաղն ավելի լավը տեսնելու փափագով, բայց միշտ ստի մեջ թաղված բոլոր ժամանակների շարքային հեղափոխականից, հնձվորից, կալից, դեզից, այգուց… Աստծուց: Չէ՛, մեզնից ծնվածն էլ «մեզնից» չէ: Նա չի ուզում մեռնել՝ մեռնել մեզ պես, նա չի ուզում իրեն նույնացնել պալեոլիթի կամ նեոլիթի ժամանակաշրջանի բանական մարդու հետ, ինչպես որ մենք: Մենք մահի ճանապարհն ենք, մենք նիհիլապաշտ ենք, մենք մեռելապաշտ ենք: Իսկ նա՝ մեզնից ծնվածը, չի ուզում մեռնել՝ մեռնել մեզ պես՝ ասպետորեն՝ մաճն ու արորը, բահն ու գերանդին, սուրն ու զենքը, ի վերջո՝ գիրն ու գիրքը ձեռքին: Նա խորապես թքած ունի «մեր» մաճի ու արորի, բահի ու գերանդու, թրի ու զենքի, գրի ու գրքի ու մեր մահապաշտի բոլոր ճանապարհների վրա: Որովհետև նա գիտի՝ արհեստական բանականությունը ուր որ է կհավերժի նոր ձևի, իսկ մենք կսատկենք հին կերպերի մեջ: Նա գիտի՝ համոզված գիտի, որ մինչև իրեն դավանած բոլոր իզմերը տանում են մահվան, տանում են Հադեսի աշխարհ, Մուհամեդի գիրկը, Աստծո կողքին կամ մի ուրիշ զառանցանք՝ գրողի ծոցը… Միևնույն է, սրանք բոլորը մահի ճանապարհներն են՝ ինչ տեսքով էլ որ…. Նա գիտի՝ համոզված գիտի, որ ոչ միայն իր ծննդավայրն ու հայրենիքն են գաղութ, այլև՝ Մարսը, Արևային համակարգում եղած բոլոր գալակտիկաները և դեռ նորերն էլ կլինեն «շուտով»: Նա ուզում  է այդ ամենը տեսնել, ապրել, մասնակցել տիեզերացունց գործընթացներին, նա ուզում է լինել… Աստված: Ուրեմն, նա «մեզնից» չէ, նա հավերժողն է, որի քունքին ձիու դոփյունը չի դիպչելու, և նա բարձված ձիերի ցավը չի հասկանալու ու չի տանելու: Նա Նիցշեի Գերմարդն ու Աստվածամարդը չի ուզում լինել, նա ուզում է լինել հենց ինքը՝ Աստված: 

Լավ, դուք ինչպե՞ս չեք տեսնում այլմոլորակայինների ելումուտը մեր ննջասենյակններ, ինչպե՞ս չեք տեսնում այն ամբողջ իլուզիան ու իմիտացիան, զզվելի ու անկատար այն բեմադրությունը, որին մենք բանական մարդու մի փոր կյանք ենք անվանում: Ի վերջո, ինչպե՞ս չեք տեսնում այն մե՜ծ ՈՉԻՆՉԸ, հանուն որի պապիրուսներ ու մագաղաթներ են գրվել, սեպագրեր են դաջվել որմերին, «որմնադիրներն» էլ միլիոնավոր հատորներ են գրել թղթերի վրա: Հետևապես, ոչնչատեսիլ մեռյալներիս ու հավերժողների  «պայքարի» միջնամասում այսօրվա գրողը չունի հանուն. նա պիտի գրի մեծ ՈՉՆՉԻ վերջին արարը և հերոսաբար մեռնի՝ Բանի պաշտամունքը սրտում՝ հուսալով, որ ՀԱՎԵՐԺՈՂՆԵՐԸ ճիշտն, ինքը՝ սխալվեց: Իսկ նոր աշխարհակարգում գալիք երգասացները, եթե, իհարկե, նրանց հուզաշխարհը կունենա նման պահանջմունք, վստահաբար կունենան ՀԱՆՈՒՆ, որի համար արժե գրել և համարվել Գրող ու Բանաստեղծ, համարվել՝ Արարիչ:         

    

2. Ինչո՞ւ, ինչպե՞ս պետք է խոսի այսօրվա գրողը, մասնավորապես՝ այսօրվա հայ գրողը։ 

   
   

-Բոլոր դեպքերում, մտնենք միջին վիճակագրական բանականության դաշտ, ուր ես պիտի հողեղեն պատասխաններ մոգոնեմ ՈՉՆՉԻ մասին: 

Այսօրվա գրողը, մասնավորապես՝ հայ գրողը, կարող է և չխոսել՝ օգտվելով չխոսելու իր իրավունքից: Որովհետև, ինչ խոսել ու խոսում է՝ «դատարանում» միշտ իր դեմ է օգտագործվում: Մի ճարտասանական հարց էլ ես տամ. լավ, էլ ինչպե՞ս խոսի գրողը, մասնավորապես՝ հայ գրողը, որ իրապես եղելություն փոխվի մեզանում: Այդ ո՞վ է, որ վերջին երկու հազար տարում չի տեսնում, թե ինչպես է խոսում ու մորմոքվում հայ գրողը: Հարցի նրբիմաստը հասկանալով՝ ուզեւմ եմ ասել, հայ գրողն ու մտավորականը գլուխն էլ ո՞ր պատին տա, որ համայնքում համարում ունենա, որ համայնքն ու համայնքի կառավարիչները հաշվի նստեն իրենց Ազգն ու Հայրենիքը իրապես պաշտող, իրենց նմանի կսկիծը ի սրտե ապրումակցող այս արարածների հետ: Քանի՞ ճակատով պատմականորեն կռիվ տա հայ գրողը, որ ժողովրդի մեջ Ազգը շատանա, զորեղանա, որ ամբոխը չկլլի Ազգի ավյունն ու արյունը և վերջապես մեզանում էլ պոետները «չմեռնեն», ինչպես «դեղին ժիլետավորների» երկրում: 

Հավանաբար, հայ գրողի, պոետի, արվեստագետի ու մտավորականի նկատմամբ այս արգահատելի վերաբերմունքը կամ սոսկ ձևապաշտական, ցուցամոլ «ընկալումը» նրանից է, որ Ընծան շատ է տրվել թվապես խիստ սահմանափակ մեր ժողովրդին: Տեսեք զավեշտի չափը. այնքան ենք հղփացել, որ կարող ենք անթաքույց ասել, թե մենք Իսահակյան ու Չարենց չենք սիրում, Սևակն ու Շիրազը մեր հեղինակները չեն (կարծես՝ ամեն մեկին մի հեղինակ է բաժին ընկնում, տեղերով խառնել են ոմանք), Սիամանթոյի պատկերները զարհուրելի են, Աբովյանի լեզուն խրթին է, Րաֆֆին երկարաբան ու կրկնաբան է, դե Նարեկացի էլ չենք հասկանում (փոխարենը, հաճախ ցիտել Աստվածաշնչից, իբր այ էդ մեկը լավ ենք հասկանում): Է՜հ, «տակը» մնաց մի խեղճ Թումանյան, ով շատ թե քիչ միանշանակ է ընկալվում մի նաիվ համոզվածությամբ, թե նա հասկացված է Ա-ից մինչև Ք-ը: Փակագծերում ասած՝ ամենից չհասկացվածը՝ Սուրբ գրքի պես, հենց էս ամենամեծն է: 

Եվ այս զեխության պայմաններում հայ գրողն էլ ինչ և ինչպես ասի: Պատիվ մեզ ու մեր համայնքին, որ չենք օգտվում լռելու այնքա՜ն կենսական մեր իրավունքից: 

 

3. Որտեղի՞ց է սկսվում և ավարտվում Գրականության սահմանը (որքան էլ, որ պնդենք, թե այն անսահման է):

   
   

-Ոչ էլ պնդում եմ, որ այն անսահման է: Սահման ունի անգամ տիեզերքը: Հայ գրականության սահմանը, մշակութաբանական իմաստով, սկսվում է էն պահից, երբ Հայկը իրապես զգետնեց Բելին, և այս հույժ կենսական դրվագը՝ հիշատակության արժանի, մեր գիտակցության մեջ սեպեց ինչ որ մեկը մեր նախապապերից: Հետո Քերթողահայրն արձանագրեց այն՝ իբրև գեղարվեստական արժեք, և հենց այստեղից էլ ընդգծվեց մեր գրականության սահմանը՝ գեղարվեստական հիմքով: Ոսկեդարով, միջնադարով և ուշ միջնադարով ձգվեց այն ու հասավ մեզ՝ դարձյալ գեղարվեստականության հիմքով: Եվ այս սահմանը կերկարի այնքան, քանի դեռ հայ մարդուց մասնավորաբար, իսկ մարդուց՝ ընդհանրապես, չեն խլել հուզականությունն ու պատկերավոր մտածողությունը: (Այս համատեքստում խորհուրդ եմ տալիս ընթերցողին պարտադիր դիտել «Էկվիլիբրիում» ֆիլմը):     

4. Եվ պոետներ, որ չեն պղծել իրենց շուրթերն անեծքով... նրանք պիտի տեսնեն գալիքը... Ըստ քեզ, ի՞նչ տեսք ունի այդ «գալիքը» (կարծում եմ՝ դա վերջնական ապագան չէ, որ ամեն օր դեռ պիտի գա), ովքե՞ր պետք է բերեն դա, որքա՞ն ժամանակ է պետք սպասված գալիքին հասնելու համար... 

   
   

-Եզակին հենց ինքը՝ Թումանյանն էր, որ չէր պղծել իր շուրթերն անեծքով: Նա տեսա՞վ իր փափագած գալիքը: Իսկ մենք՝ նրա քուղերը կապելու անարժան հետիններս, ինչո՞ւ պիտի տեսնենք: «Վերնատան» փաղանգի համեմատ մենք ո՞վ ու ինչացո՞ւ ենք, որ տեսնենք երազած ապագան: Իսկ թե ովքեր և երբ պետք է բերեն այն, տեսե՛ք առաջին հարցի պատասխանում: 

5. Ինչպե՞ս ես դիմակայում այն փոթորիկներին, որոնք մեր երկիր են ներխուժել ու համառորեն դեռ դուրս չեն գնում։ 

   
   

-Չեմ դիմակայում: Սա դիմակայել չէ, այլ ճնճղուկային հոգեվարք:

6. Ե՞րբ ես երջանիկ։

   
   

-Բանական մարդը երբեք չի կարող լինել երջանիկ: Կարող է լինել ապերջանիկ, ավելի ապերջանիկ և՝ մեռած: Հիմա ես ավելի ապերջանիկ եմ, կլինեմ ապերջանիկ, երբ մեր երկիր ներխուժան փոթորիկները անցնեն անհետ: 

7. Ո՞րն է հայի իսկական երգը։

   
   

-Խաղաղ ստեղծագործական աշխատավորի բոլոր երգերը, հատկապես՝ «Հորովելը»:

Շնորհակալություն և ներողություն այսքան անկեղծ ու լավատես լինելու համար: 

Զրույցը վարեց Արմինե Բոյաջյանը